به گزارش «اخبار خودرو»،قرعه‌کشی پیش‌فروش ایران‌خودرو به پایان رسید تا برندگان این قرعه‌کشی، شانس تهیه خودرو با قمیتی بسیار پایین‌تر از نرخ بازار را داشته باشند. اما آیا واقعا این برندگان همان‌طور که خود فکر می‌کنند، خوش‌شانس هستند؟ چه اتفاقی رخ می‌دهد اگر این شانس خوب، در بلندمدت منجر به کاهش قدرت خرید متقاضیان خودرو شود؟
صف مردم برای قرعه کشی ها
چند وقتی است ایران‌خودرو و سایپا، برای پیش‌فروش خودروهای خود قرعه‌کشی برگزار می‌کنند. این روند پس از آن انتخاب شد که روش اولیه خودروسازان، یعنی اولویت خرید براساس ثبت‌نام زودتر در سامانه، با مشکلات فراوانی مواجه شد و پس از به وجود آمدن مشکلات فنی ناشی‌از هجوم ناگهانی ثبت‌نام‌کنندگان در سامانه، شبهاتی مبنی‌بر فروش مبتنی‌بر رانت را در افکار عمومی ایجاد کرد. اکنون و براساس نظام جدید، متقاضیان خرید خودروهای این شرکت‌ها در بازه‌های مشخص در سامانه ثبت‌نام می‌کنند و سپس به قید قرعه، تعدادی از متقاضیان واجد شرایط پیش‌خرید خودرو انتخاب می‌شوند. هجدهم مهرماه، مهلت ثبت‌نام برای جدیدترین قرعه‌کشی محصولات ایران‌خودرو به پایان رسید و اکنون برندگان این قرعه‌کشی، پس از پرداخت وجوه اولیه ثبت‌نام در صف دریافت خودروهای جدید این شرکت قرار می‌گیرند.
اما آنچه در این میان جلب توجه می‌کند، اختلاف فاحش میان تعداد ثبت‌نام‌کنندگان و برندگان این قرعه‌کشی‌هاست. به‌عنوان‌مثال، آن‌طور که خبرگزاری ایسنا گزارش داده است، بیش‌از ۸پپ هزار نفر در قرعه‌کشی پیشین ایران‌خودرو که در مردادماه برگزار شد، شرکت کردند اما از این میان تنها ۱۵هزار نفر برنده شده و در فرآیند تحویل خودرو قرار گرفتند. طبیعتا تعداد پایین برندگان، به ظرفیت شرکت‌های خودروساز بازمی‌گردد، اما سوال اینجاست به‌رغم آگاهی از این ظرفیت و شانس پایین برنده شدن در قرعه‌کشی، چرا چنین تقاضایی برای شرکت در آن وجود دارد؟ یا از منظر دیگر، چرا با وجود علم به ظرفیت پایین تولید خودرو، تقاضا برای خرید به قدری بالاست که برای فروش خودرو نیاز به قرعه‌کشی است؟ شاید در نگاه اول، عدم تطابق نیاز جامعه و میزان عرضه؛ پاسخ به این سوال باشد اما نگاه دقیق‌تر نشان می‌دهد خریدوفروش خودرو در بازار بسیار بیشتر از عرضه مستقیم کارخانه‌ها از طریق عرضه غیرمستقیم و خرید و فروش خودروهای دست‌دوم انجام می‌شود. بنابراین باید پاسخ سوال را جای دیگری جست‌وجو کرد و احتمالا این جواب در قیمت خودروهای عرضه‌شده نهفته است.
اختلاف قیمت‌های نجومی
نگاهی ساده به آگهی‌های پیش‌فروش خودرو و پس از آن جست‌وجویی کوچک در بازار خریدوفروش خودرو حقیقتی نسبتا ترسناک را عیان می‌کند: اختلاف قیمت خودروهای پیش‌فروش‌شده با بازار، به چندده و گاه چندصد میلیون تومان می‌رسد. مثلا قیمت کارخانه پژو ۲۰۷ دستی سقف شیشه‌ای ۲۱۶میلیون تومان است. اما قیمت این خودرو در بازار آزاد ۳۳۳ میلیون تومان است. خودرو دیگری که در طرح پیش‌فروش مهرماه ایران‌خودرو عرضه می‌شود، راناپلاس است. قیمت کارخانه رانا پلاس ۱۸۰میلیون‌تومان و نرخ بازار آزاد آن حدود ۲۶۰ میلیون تومان است. قیمت کارخانه سورن پلاس هم ۲۰۴ میلیون تومان تعیین شده اما این خودرو در بازار آزاد ۲۸۵ میلیون تومان برچسب قیمت خورده است. قیمت کارخانه دناپلاس دستی هم ۲۸۵ میلیون تومان بوده اما قیمت این خودرو در بازار آزاد به حدود ۴۳۶میلیون تومان رسیده است.
این اختلاف قیمت به آن معنی است که برندگان قرعه‌کشی، با این شانس مواجه هستند که سرمایه خود را افزایش دهند. بنابراین طبیعی است تقاضا برای شرکت در طرح‌های پیش‌فروش به حدی باشد که سامانه ثبت‌نام را با اخلال مواجه کند. شاید ابتدا این کار بدون ایراد به نظر برسد و حتی تصور افزایش چندده میلیونی سرمایه در یک قرعه‌کشی خوشایند به نظر برسد، اما یک اصل در علم اقتصاد وجود دارد که می‌گوید هیچ چیز مجانی نیست، و متاسفانه این شکل از افزایش سرمایه نیز از این قاعده مستثنا نیست.
وقتی خودرو سرمایه می‌شود
در شرایط تورمی؛ پول داغ است یعنی شهروندان علاقه دارند پول نقد را به شکلی از سرمایه تبدیل کنند که ارزش آن به مرور زمان کاسته نمی‌شود. این اتفاق در اقتصاد ایران کاملا قابل مشاهده است، و نمونه آن بارها در بازارهایی چون ارز، طلا و مسکن دیده شده اما آیا سرنوشتی مشابه در انتظار خودرو است؟
مصطفی محبی‌مجد، اقتصاددان و کارشناس مالی در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای‌خودرو» با اشاره به وضعیت ناپایدار اقتصادی ایران می‌گوید: «ریسک سرمایه‌گذاری در بازارهای مختلف کشور بسیار بالا رفته است، رکود باعث خروج سرمایه از تولید شده و ناپایداری، ریسک ورود و حضور در بازار بورس را بالا برده است. در چنین شرایطی، عرضه خودرو با قرعه‌کشی و قیمت پایین‌تر از بازار، این کالا را به یک «جانشین سرمایه‌گذاری» بدل کرده است. »
به‌عبارت‌دیگر، اکنون بازیگران در بازار تمایل دارند سرمایه خود را به سمت خودروهای پیش‌فروش شده سوق دهند تا بتوانند ارزش سرمایه را در میان‌مدت حفظ کنند. به عقیده محبی‌مجد، این پدیده جدای از آنکه غیرمولد است، سبب افزایش قیمت خودرو نیز خواهد شد. زیرا با افزایش قیمت سایر شکل‌های سرمایه، مانند مسکن، طلا و ارز، صاحبان خودرو که به این کالا به چشم سرمایه نگاه می‌کنند، تمایل خواهند داشت خودرویشان را با قیمتی بالاتر در بازار عرضه کنند تا ارزش سرمایه خود را حفظ کرده باشند. این پدیده، جدای از آنکه قدرت خرید خودرو در جامعه را کاهش می‌دهد، به تورم انتظاری دامن خواهد زد که درنهایت منجر به کاهش ارزش همه اشکال سرمایه خواهد شد، بنابراین حتی برندگان در قرعه‌کشی نیز سود چندانی از خرید خود نخواهند برد.